چکیده
فراغت یکی از مهمترین شاخه های مطالعات انسان شناسی است. فراغت بخش مهمی از
زندگی روزمره ی افراد را تشکیل می دهد. نظر به تنوع روزافزون فعالیت های
فراغتی در شهر، انسان ها برای گذران اوقات فراغت خویش دست به انتخاب می
زنند.
چکیده
فراغت یکی از مهمترین شاخه های مطالعات انسان شناسی است. فراغت بخش مهمی از
زندگی روزمره ی افراد را تشکیل می دهد. نظر به تنوع روزافزون فعالیت های
فراغتی در شهر، انسان ها برای گذران اوقات فراغت خویش دست به انتخاب می
زنند.این انتخاب آزادانه صورت نمی گیرد بلکه تابع عواملی است. سن، جنس ،
طبقه ی اجتماعی و سلیقه ی فردی مهمترین عوامل دخیل درگزینش یک فعالیت
فراغتی هستند. تلاش برای ایجاد سازگاری میان خواست های افراد و امکانات و
شرایط موجود، به پیدایش صورتهای جدید از فعالیت های اوقات فراغت یا تحول
صورت های پیشین منجر می شود.
پیک نیک یک شیوه ی گذران اوقات فراغت خانوادگی است که سابقه ی طولانی در
ایران دارد. با تغییر شکل زندگی در شهرهای مدرن عادات گذران فراغت نیز
دگرگون شده است. مقایسه میان نتایج تحقیقات اخیر با آثار مکتوب برجای مانده
و حافظه ی تاریخی انسان ها نشان می دهد که پیک نیک اولاً در حال گذار از
یک رفتار روزانه به یک رفتار شبانه است. ثانیاً مکان پیک نیک از خارج شهر
به داخل شهرها منتقل شده است. پیک نیک حالتی از جشن های مدرن به خود گرفته
است. پژوهش حاضر به روش میدانی و با به کارگیری ابزارهای مشاهده و مصاحبه،
به تغییر زمان پیک نیک توجه دارد و پیک نیک شبانه در مجموعه ی تفریحی ائل
گؤلی تبریز را بررسی می نماید.
ویژگی خانوادگی بودن پیک نیک و لزوم انتخاب وقت آزاد مشترک میان اعضای گروه
خویشاوندی ، افزایش احساس امنیت در نتیجه ی روشنایی فضای شبانه و سهولت
حمل و نقل به دلیل رشد فناوری، قرار داشتن مجموعه ی ائل گؤلی در داخل شهر،
افزایش امکانات تفریحی و رفاهی در آن ، در کنار هیجان طلبی و کاهش کنترل
اجتماعی در شب و رغبت افراد به کسب تجربه های جدید، مهم ترین دلایل روی
آوردن افراد به پیک نیک شبانه در ائل گؤلی است.
آب، سرسبزی ، نور، زمین مناسب، امکانات بهداشتی، امکانات بازی و سرگرمی و
تجانس با افرادی از گروه اجتماعی مشابه عناصر مورد توجه در پیک نیک ایرانی
است که در پیک نیک شبانه نیز به چشم می خورد.
واژگان کلیدی: اوقات فراغت، سبک زندگی، پیک نیک، پیک نیک شبانه، ائل گؤلی، تبریز
به نام خداوند جان و خرد/کزین برتر اندیشه برنگذرد
با سپاس از روشنگری بی دریغ استاد ارجمندم جناب آقای دکتر فکوهی،
با تشکر از راهنمایی های ارزنده استاد گرامیم سرکار خانم دکتر رفعت جاه،
با تشکر از همفکری ارزشمند دوستانم مریم عباسی، پگاه لطفیان، معصومه الماسی،
با تشکر از حسن نیت و همکاری سازنده آقایان مهندس قربانی و مهندس وکیلی آذر،
و با قدردانی از همسرم آقای باقرزاده که در تمامی مراحل کار همراه و پشتیبانم بود.
فهرست مطالب
طرح مسئله
پیشینه و ادبیات
سؤالات تحقیق
اهداف تحقیق
مشکلات تحقیق
مقدمه
بخش اول : کلیات و مفاهیم نظری
فصل اول :
1.1 تعریف فراغت
1.2 واژه شناسی/تعاریف و مفاهیم
1.3 تاریخچه فراغت
پیدایش فراغت/ فراغت در جهان/ فراغت در ایران
1.4 فراغت در عصر حاضر
انگارش های نوین فضا و زمان/ رابطه تکنولوژی و فراغت / رابطه قدرت و فراغت /
رابطه اقتصاد و فراغت / روابط انسانی مدرن
فصل دوم :
2.1 عوامل مؤثر در گزینش فعالیت اوقات فراغت
زمان / فضا / سن / جنسیت و خانواده / طبقه اجتماعی / سلیقه و سبک زندگی
2.2 پیک نیک
تعریف و تاریخچه / مؤلفه های پیک نیک ایرانی/ ابزار پیک نیک/ پیک نیک به مثابه یک جشن
بخش دوم یافته های تحقیق
فصل سوم :
3.1 تبریز وجه تسمیه و تاریخچه / موقعیت جغرافیایی و سیاسی / جمعیت و فرهنگ و اقتصاد
3.2 مجموعه فرهنگی – تفریحی ائل گؤلی
وجه تسمیه و تاریخچه/ معرفی بخش های مختلف مجموعه
فصل چهارم :
4.1 انسان سالمندان/ پسران جوان / زوج ها/ خانواده ها
4.2 زمان فصل / روزهای هفته / ساعات شبانه روز
4.3 فضا تقسیم بندی جغرافیایی/تقسیم بندی کارکردی/تقسیم بندی عمومی-خصوصی/تقسیم بندی قدسی -ناقدسی
فصل پنجم:
5.1 تکنولوژی نورپردازی/ حمل و نقل
5.2 اقتصاد صنعت گردشگری/ صنعت حمل و نقل/ مسکن و شهرسازی/ اشتغال
5.3 قدرت قدرت در سطح کلان/ قدرت در سطح خرد
5.4 روابط انسانی
روابط درون گروهی/ روابط برون گروهی
فصل ششم:
6.1 مؤلفه های پیک نیک شبانه
کنشگران/ محل/ فراوانی زمانی/ تغذیه/ حجم گروه/ اطلاع رسانی/ فعالیت های جانبی/ابزار پیک نیک
بحث و نتیجه گیری
فهرست منابع
ضمایم
الف) مأخذشناسی اوقات فراغت
ب) نقشه ها
فهرست تصاویر و قاب ها
عکس شماره 1، سالمندان
عکس شماره 2، گروه پسران جوان
عکس شماره 3، زوج ها
عکس شماره 4، خانواده
عکس شماره 5، قایقرانی در دریاچه
عکس شماره6، عمارت
عکس شماره 7، محل های اتراق
عکس شماره 8 ، میز شطرنج
عکس شماره 9، ایستگاه های فرهنگی
عکس شماره 10، دست فروشی
عکس شماره 11، فضای جنگل کاری شده
عکس شماره 12 ، نورپردازی دریاچه ائل گؤلی
عکس شماره13 ، برج سازی در اطراف ائل گؤلی
عکس شماره 14، کارگران مشغول کار
عکس شماره 15، حفظ امنیت توسط نیروی پلیس
عکس شماره 16، تپه ی پرچم
عکس شماره 17، مرکز فوریت پزشکی
عکس شماره 18، یک گروه خویشاوندی
عکس شماره 19، اغذیه فروشی سیار
قاب شماره1، مصاحبه با مرد دست فروش
قاب شماره2 ، مصاحبه با مسئولین مجموعه (قسمت نخست)
قاب شماره 3، مصاحبه با مسئولین مجموعه( قسمت دوم) قاب شماره 4، خروج از نقش های مرسوم (مصاحبه)
قاب شماره 5، انتخاب محل اتراق (مشاهده)
قاب شماره 6، تهیه غذای پیک نیک (مصاحبه)
کروکی شماره 1 ، محدوده ی پرازدحام شمال شرقی نقشه ی شماره
1، موقعیت شهر تبریز در شمال غرب ایران
نقشه ی شماره 2، موقعیت ائل گؤلی در تبریز
نقشه ی شماره 3، مجموعه ی ائل گؤلی
جدول شماره 1،آب و هوای تبریز
جدول شماره 2 ، آمار فضای سبز و تأسیسات ائل گؤلی نمودار
شماره 1، هرم سنی تبریز طبق آمار 1385 با تفکیک جنسی
طرح مسئله
زندگی روزمره ی انسان در جامعه ی مدرن ترکیبی است از کار و فراغت. انسان ها
در جنبه ی کار تا حد زیادی با یکدیگر اشتراک دارند. کار در جامعه ی صنعتی
علیرغم تنوع شکل ظاهری ، از قوانین یکسانی تبعیت می کند. آنچه باعث تمایز
انسان ها از یکدیگر می شود شغل آن ها نیست بلکه چگونگی گذران فراغت آن ها
است. انسان ها می کوشند فردیت خود را حفظ کنند و فراغت تنها عرصه ای است که
می تواند این خواسته را برآورده سازد. سبک های مختلف زندگی با توجه به
نحوه ی گذران اوقات فراغت شکل می گیرد. اوقات فراغت به عنوان زمان آزاد و
فارغ از الزامات کار اهمیتی قابل توجه در زندگی انسان دارد. برنامه ریزی
برای گذران اوقات فراغت در شرایطی که هر لحظه از زمان ارزش فوق تصور یافته
است، امری لازم و حیاتی است. به خصوص در شهر که زمان محدودتر و فضا متراکم
تر و فعالیت ها پیچیده تر است و انسان ها گزینه های فراوانی برای انتخاب
دارند. اوقات فراغت چنان که با فعالیت های همسو با فرهنگ جامعه و در راستای
اعتلای فرد سپری شود، نتایج ارزنده ای نصیب فرد و جامعه می سازد اما اگر
با فعالیت های مخرب و آسیب زا بگذرد تبعات اجتماعی و فرهنگی نامناسبی به جا
می نهد.
فعالیت های اوقات فراغت فرصت ظهور خواست ها و علاقه های متنوع را پدید می
آورد. افراد در فرآیند پیچیده ای از سنجش موقعیت ها ، فرصت ها، محدودیت ها و
شرایط فردی و اجتماعی، مناسب ترین گزینه را برای گذران فراغت خود انتخاب
می کنند. برای نیل به بهترین انتخاب انسان ها در تلاشند میان علاقه های خود
و امکانات و شرایط موجود پلی برقرار سازند. در جامعه ی مدرن و سنتی تبریز
افراد از یک سو مجبور به کار و فعالیت های ضروری در طول روز هستند و از سوی
دیگر مایلند همچنان پیوندهای عاطفی خود با خویشاوندان و دوستان را حفظ و
تقویت نمایند. پیک نیک شبانه یکی از ثمرات این تلاش است.
پیک نیک یکی از فعالیت های گذران اوقات فراغت است. پیک نیک در ایران پدیده ی
جدیدی نیست و خانواده های ایرانی از گذشته های دور روزهایی از سال را در
هوای آزاد و در کنار رودخانه ها و سبزه زارها به صرف غذا و بازی و تفریح می
پرداختند. ائل گؤلی از ابتدای پیدایش خود همواره مکانی برای گردش و تفرج
بوده است. صدها سال این مکان به عنوان محل پیک نیک خانواده ها شناخته شده
است. در حال حاضر نیز همچنان یک محل پیک نیک برای خانواده ها به شمار می
رود. اما تفاوت بنیادی در زمان برپایی پیک نیک است. آنچه جدید است تغییر
زمان پیک نیک از روز به شب است.این پژوهش به روش میدانی با به کارگیری
ابزارهای مشاهده و مصاحبه انجام شده است. جهت گیری کلی آن بررسی گذران
اوقات فراغت در شهر است و به طور اخص به موضوع پیک نیک شبانه ی خانواده ها
در ائل گؤلی می پردازد. این پژوهش برای شناخت ماهیت پیک نیک شبانه و علل و
عوامل روی آوردن انسان ها به این نوع از پیک نیک برای گذران اوقات فراغت
انجام شده است.
